Біз Оны ғана мадақтайтын және Одан ғана көмек пен кешірім тілейтін Аллаһқа мақтаулар болсын! Аллаһтан өзіміздің нәпсіміздің және амалдарымыздың жамандығынан пана іздейміз. Кімді Аллаһ тура жолмен жүргізсе, оны ешкім адастыра алмайды. Ал кімді Аллаһ тастап қойса, оны ешкім тура жолға сала алмайды. Жалғыз Аллаһтан басқа құлшылыққа лайықты ешкім жоқтығына куәлік береміз, және Мухаммад – Аллаһтың құлы және Оның Елшісі екеніне куәлік береміз.
Содан соң:
Шын мәнінде сөздердің ең жақсысы — Аллаһтың Кітабы, ал ең жақсы жетекшілік — ол Пайғамбарымыз Мухаммадтың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жетекшілігі. Амалдардың ең нашары – дінге жаңалық енгізу (бидғат), ал кез келген бидғат — адасушылық. Ал әрбір адасушылық Тозақта.
«Фиқһул-уақи’» деген ұғымды «Нақты қалыптасқан жағдайды білу» деп аударуға болады. Бұл – жаңадан ойлап табылған термин. Оны біреулер ғалымдардың ауыздарын жабу үшін: «Олар (ғалымдар) ол жақта (немесе бізде, немесе осы мәселеге қатысты) қалыптасқан нақты жағдай жөнінде хабардар емес!», — деп қолданып жүргені де белгілі.
Бұл терминге үлкен ғалымдардың пікірімен келіспеген кез келген біреу жүгінеді. Өйткені ол адам ғалымдардың сөзін білім арқылы теріске шығара алмағандықтан: «Ол ғалымдар біздегі жағдайды білмейді ғой!», — деп айтуынан басқа шарасы қалмайды. Сөйтіп, ондай адам, өзінің қалыптасқан жағдай туралы «керемет» хабардар екендігін алға тартып, білгенін істеуге рұқсат алады.
Шейх Хамад әл-Ансари: “«Біздің заманымыздың ғалымдары нақты қалыптасқан жағдайды (уақи’) түсінбейді және білмейді», — дейтіндер бұл мәселеде қателеседі, және бұндай сөздер рұқсат етілмеген!” Қз.: «әл-Мәжму’» 2/584.
Шейх Муқбил: “Қалыптасқан жағдайды білу жайында ең білушілер – бүгінгі күні басшалығында шейх ибн Баз және шейх әл-Әлбани тұрған Сүннеттің жақтаушылары!», — деген. Қз.: “Фадаиху уа насаих” 110.
Шейх Салих Али Шейхқа соңғы кезде кең таралған «фиқһул-уақи’» термині туралы сұрақ қойылғанда, ол былай деп жауап берген: “Бұл сөз тіркесі «фиқһ» және «уақи’» деген екі сөзден құралады, және оның әрқайсысын (жеке) біздің үмметіміздің сәлафтары (алдынғы буыны) қолданған. Олар «уақи’» сөзін жеке қолданған, сондай-ақ «фиқһ» сөзін де қолданған, мысалы, «фиқһул-Китаб», «фиқһу-Ссунна», «фиқһул-акбар», яғни ‘ақида және т.с.с. Алайда олар (бұл сөздер) бірге «фиқһул-уақи’» сөз тіркесі түрінде қолданылмаған. Біздің үмметіміздің ғалымдары XIV ғасырдан бері «фиқһул-уақи’» деп аталатын терминді пайдаланбаған, осының өзі бұл атаудың жаңалық енгізу екендігіне нұсқап тұр. Ал Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Кез келген жаңалық енгізу — бидғат!», – деген». Қз.: ”Шарху масаилил-жәхилия” қысқартылған.
Сонда не, қажылық пен умраның үкімдерін Кұран мен Сүннеттен білетін ғалым кедейлігіне байланысты қажылықты да, умраны да өзі жасай алмағандығының себебінен оларға басқаларды үйретуге құқығы жоқ па?!
Және де хайыз мәселелерінде нақты бір әйелге байланысты үкімді білу үшін ғалым нақты жағдайды (уақи’) білу мақсатында оны көріп шығып, сосын ғана оған байланысты пәтуа шығару керек деп ойласыздыр ма?! Әлде оның өзінен шешім шығаруға қажетті барлық нәрселерді біліп алудың өзі жеткілікті ма? Надандар мен өз әуестерінің жетегінде жүргендердің дәйексіз сөздерін қабылдасақ, міне, осындай көңілге қонбас, ақылға сыймас жайттарға жетуіміз мүмкін.
Мәдинада өмір сүрген сахабаларға адамдар халифаттың түкпір-түкпірінен пәтуа алу үшін келетін еді, бірақ олардың ешқайсысы: «Сендер ол жерде не болып жатқанын білмейсіңдер ғой!», — деп айтпайтын.
Сондай-ақ Ибн Таймия өзінің отанына ғана емес, өзге де жерлерге байланысты пәтуалар беріп: “Мен – белгілі бір жердің адамы емеспін, Мен – Сүннеттің адамымын», — деген. Қз.: “әл-Уқуду-ддария” 177.
Кез келген ақыл иесі қалыптасқан жағдайды білетін, бірақ шариғатты білмейтін адам еш уақытта өздігінше шешім шығара алмайтынын түсінуі керек. Олар жағдайдан шығу жолын өз ойынан шығармай, қалыптасқан жағдай туралы білімді (уақи’) ғалымдарға жеткізіп, олардың шешімін күтуі қажет. Өйткені Аллаһ қасиетті Құранда ән-Нәхл сүресінің 43-аятында: «Егер білмесеңдер — білім иелерінен сұраңдар», — деп, осылай істеуді бұйырып тұр.[1]
Өзге және бұдан да өзекті болған мәселе – дінде надан болған адамдар өздерін надан деп сезінбей, ғалымдардан бас тартып, мұсылмандардың жаһандық мәселелерін шешуді өз мойындарына алатындығы. Ең көп зиян мен жамандықты дәл осындай өзінің білімді екеніне күмәнсіз сенген надандардың қабылдаған үкімдерінің салдары әкеледі.
Шейх Ибн ‘Усаймин былай деп айтқан екен: “Кейбір адамдар «фиқһул-уақи’ті» ілімге енгізіп: «Қалыптасқан жағдай туралы білімге ие емес адам білуші емес!», — деп айтып жатады. Олар Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Кімге Аллаһ игілік қаласа, оны Ол дінде факих (дінде дұрыс түсінік иесі) етеді», — деген сөздерін ұмытқан. Адам үшін діннің фиқһын, дұрыс ғибадат жасауды, таухидті және ихласты білу қалыптасқан жағдайды зерттеумен айналысудан, және қалыптасқан жағдай туралы білімді радио, қандай да бір парақшаларды оқу, немесе біреулердің жеткізген сөздері сияқты әлсіз және жалған көздер арқылы алудан, пәленше мен пәленше немен айналысып жүргенді зерттеуден жақсырақ! Фиқһул-уақи’ шындығында – әуестерге еру! Және әрбір адам қалыптасқан жағдайды өзінше бейнелейді”. Қз.: “Шарх Хилия талиб әл-‘илм” 41.
Әсіресе, осындай «өздігінен үкім шығарып сөйлеу» жиһад мәселесіне де келіп тиді.
Мұсылмандар, айтыңдаршы, бұл күрделі мәселелерді кім шешу керек?
Расында да, мұсылмандар қолына қару алып жасап жатқан істерінің барлығы жиһад па? Расында да, тақия киіп қолына жайнамаз алған кез келген адам намазхан ба? Жиһадта да намаздағыдай және ғибадаттың басқа кез келген түріндегідей, өзінің шарттары бар емес пе?
Имам әл-Бухари өзінің сахих хадистер жинағында бір бапты «Жиһадты жүргізудің, жаулармен бітімдесудің шарттары және осы шарттарды жазу туралы» деп атаған.
Шейхул-Ислам Ибн Таймия: “Құран мен Сүннет жиһадты жасау туралы бұйрықтарға және оның артықшылықтарына толы. Алайда шариғатта заңдастырылған, Аллаһ және Оның Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бұйырған жиһад пен кейбір адасушылықтың жақтаушылары жүргізіп жүрген бидғат-жихадтың айырмашылығын білу қажет! Олар жиһадты шайтанға бағынып жүргізуде, алайда өздері жиһадты Рахманға бағынып жүргізудеміз деп ойлайды. Бұл – хауариждердің және солар сияқты өзге, исламның жақтаушыларымен соғысып жүрген, өз әуестерінің және дінге жаңалық енгізудің жақтаушыларының жиһады сияқты!» Қз.: “Раду ‘аләл-Ахнаи” 326.
Егер Ибн Таймия оның кезінде де бидғат-жиһадты істеп жүргендердің болғанын атаған болса, онда біздің кезімізде қасиетті соғыс ұраңының астында орын алып жатқан жағдайлар туралы не айтуға болады! Және де мына сұраққа жауап беріңдерші, өтініш: «Қай жиһад – бидғат, ал қай жиһад шариғатпен заңдастырылғанын кім анықтайды: шариғатты білушілер ме, әлде әскери істерден хабардар адамдар ма?» [2]
Өкінішке орай, мұсылмандардың қанын төгумен байланысты мәселелерді еш қиналмай-ақ шешуге кірісіп жүргендердің көбінен нифас және хайыз кезіндегі қан жайында сұрасаңыз, олар жауап беруге қиналып: «Білетіндерден сұра», — дейді. Ал бұл дүниеде мұсылманның қанынан құнды нәрсе бар ма?! Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Бұл дүниенің түгел опат болуы — иман келтірген адамның жазықсыз өлтірілуімен салыстырғанда Аллаһ үшін маңызы төмен», — деген. Қз.: “Сахиху-ттарғиб” 3/202.
Шейх Салих әл-Фаузанға: “Кейбір шәкірттер ғалымдардың үнсіз қалуына өздерінің ренжуін білдіруде. Осы жөнінде не айтасыз?», — деген сұрақ қойылғанда, ол: «Кейде пайда үнсіздікте болады, ал кейде сөздерде болады, және ғалымдар пайда мен зиянға қарайды да, үнсіздік абзал болған кезде олар сөйлемейді, және сөз айту абзал болған кезде олар үнсіз қалмайды. Ал бір нәрселер орын алып жатса, бұл жөнінде кез келгенге айта беруге рұқсат етілмейді. Аллаһ айтқандай: «Қашан оларға аманшылықтан немесе қауіп-қатерден хабар келсе, олар оны жайып жібереді. Егер олар оны Пайғамбарға, не өздерінің іс басындағыларына ұсынса, олардан оның мән-жайын білер еді» (ән-Ниса 4: 83).
Шейхул-Ислам Ибн Таймия: “Шындығында, жауабы – үнсіздік болған сұрақтар бар, шариғат белгілі бір нәрселердің міндетті немесе бір нәрселердің харам екендігі туралы Ислам көтеріліп таралып кетпегенше айтпай кеткеніндей.[3] Және ғалым да ақиқатты жеткізуде және түсіндіруде осылайша істейді. Кейде ол белгілі бір нәрселерді түсіндіруді немесе жеткізуді тура келетін уақытқа дейін қалдырып қоюы мүмкін; Аллаһ кейбір шариғи қағидаларды түсіндіруді Пайғамбарымызда (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) оларды түсіндіру мүмкіндігі пайда болған уақытқа дейін қалдырып қойғандай!” Қз.: “Мәжму’ул-фатауа” 20/58.
Әл-А’маш: “Үнсіздік – ол да жауап!” , — деп айтатын. Ибн Хиббан; Қз.: “Раудатул-‘уқалә” 170.
Уа, мұсылмандар!
Әһлю-Суннаның атын жамылып, надандардың көз алдында бос және негізсіз дәйектермен ақиқатты теріске шығарып жатқан, адасушылыққа жетелейтін адамдардан сақ болыңдар!
Ибн әл-Қайим: “Өз әуестеріне ергендердің салты – Сүннетті жалғанмен теріске шығару болып табылады”, — деген. Қз.: “Шифаул-ғалил” 26.
Сәлафтардың жолымен жүруді қаламай, белгілі бір жаңалыққа шақырушылардан аулақ болыңдар!
Ибн Таймия: “Дінге жаңалық енгізушілердің сипаты – салиқалы алдынғы буынның (әс-сәлафу-ссалих) ізінен ілесуден бас тарту болып табылады”, — деп айтқан. Қз.: “Мәжму’ул-фатауа” 4/155.
Ал өз әуестеріне ілесіп, өздерінің дүниетанымына сәйкес келетінмен ғана шектелетін адамдарға келер болсақ, бұл оларға Аллаһ Тағаланың дінін танытқызбайтын тәкаппарлық болып табылады. Құдіретті Аллаһ: «Жер жүзінде орынсыз түрде даңдайсынғандарды белгілерімнен бетін бұрып жіберемін», — деп ескертеді (әл-А’раф 7: 146).
Суфьян ибн ‘Уяйна бұл аят жөнінде былай деді: “Бұл сөздердің мағынасы — Аллаһ осындай адамдардан Құранды түсунуді тартып алатынында”. Ибн Абу Хатим 2/239.
Уа, мұсылмандар, әһлю-Сунна ғалымдарын қадірлеңдер және олар Аллаһтың дініне және мұсылмандарға ұлылықты, сондай-ақ күпірлік пен кәпірлер үстінен жеңісті бізден төмен емес мөлшерде қалайтынын біліңдер!
Сендерден өзгелер бас тартса да, ақиқатқа ілесіңдер, және әртүрлі партиялар мен жамағаттарды қолдаушылардың санының көптігіне әуестеңбеңдер. Ибн Мас’уд: “Жамандықта жетекші болғаннан игілікте ілесуші болған жақсы ”, — деп айтқан. Ибн Абу Шайба 37188, Ибн Уадах 1/78. Иснады сенімді.
Имам әл-Ауза’и айтатын: “Сенен барлық адамдар бас тартса да, сәлафтардың ізімен жүр. Және адамдардың пікірінен аулақ бол, тіпті олар өздерінің сөздерімен оларды (өз пікірлерін) әдемілетсе де”. Қз.: “әш-Шари’а” 1/193.
Имам әл-Фудайл ибн ‘Ийяд: “Тура жолмен жүр, және саған құтылғандардың санының аздығы зиян тигізбейді. Және адасушылық жолдарынан сақ бол да, осы опат болғандардың санының көптігімен әуестенбе!” Қз.: “әл-Азкар” 238.
1200 жыл бұрын өмір сүрген ғалым Юнус ибн ‘Убайд былай деген екен: “Біздің заманымызда кейбіреулердің Сүннетке шақырғаны тамсануға лайықты, бірақ одан да таң қалдыратыны – біреулер осы шақыруға жауап беріп, Сүннетті қабылдап жатқаны!” Абу Ну’айм; “әл-Хилия” 3/21.
Сол сияқты 1200 жыл бұрын өмір сүрген Имам Абу ‘Убайд әл-Қасим ибн Сәләм: “Сүннетке ілескен қолына шоқ ұстағанға ұқсас. Және біздің кезімізде мұндай адам мен үшін Аллаһтың жолында қылыш сермеушіден жақсырақ!”, — деп айтқан. Қз.: “Тарихул-Бағдад” 12/410.
Біз ең алдымен өзімізді өзіміз, кейін барлық мұсылмандарды да сәлафтардың жолын ұстануға және Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жалғыз дұрыс болған жамағатында болуға шақырамыз! Осы жамағаттың басшылығында ол өзінің мирасқорлары болған – ғалымдарды қалдырды!
Және сөз соңындаәлемдердің Раббысы — Аллаһқа мадақтар айтамыз! Пайғамбарымызға, оның отбасы мүшелеріне, сахабаларына және олардың ізінен шынайы ықыласпен ілескендерге Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын!
Материал «әд-да’уату-ссәлафия» сериясынының 1-бөлімінен (бірінші басылым), «Ғалымдар және олардың Исламдағы орны» еңбегінен алынды.
[1] Тіпті егер «ғалымдар арасында қалыптасқан жағдай туралы бейхабарлық орын алған» деп ойлаған жағдайда да, оларға бұл үшін сөгіс айтуға олар лайықты емес. Олар белгілі жағдайда қандай амал жасау керектігі туралы біледі, бірақ барлық болып жатқан уақиғалар туралы хабардар болуға міндетті емес. Және олардың ешқайсысы белгілі бір жерге байланысты пәтуаны, өзіне бұл үшін қажетті болған барлық нәрсені біліп алмай бермейді. Мәселе — қалыптасқан жағдай туралы біліммен шектеліп, бірақ діни білімге ие болмай, білім негізінде пәтуа алу үшін ғалымдарға жүгінбейтін, мұның орнына өздерінің сезімдері мен эмоцияларының жетегінде кететін адамдарда.
[2] Біздің кезімізде жас және діннен бейхабар болған мұсылмандардың «жиһад мәселесін ғалымдар емес мужаһидтер шешу керек» деген сөздерін жиі естуге болады. Дәлел ретінде олар имам Ахмадтың мына сөздерін келтіреді (олардың кейбіреулері бұл сөздерді хадис деп те айтады): “Егер адамдар бір мәселеде қайшылықта болса, онда шекаралас аудандардың тұрғындары (әһл әс-суғур) қандай пікірде екеніне қараңдар».
Алайда «әһл әс-суғур» дегенде жиһадта жүрген, немесе шайқастар болып жатқан орындарға жақын тұратын және қалыптасқан жағдай туралы көбірек хабардар болған ғалымдар түсініледі. Жиһад мәселелерін мужаһидтерден оқып, сұрау керектігі туралы айтар болсақ, бұл – Аллаһ Тағаланың: «Егер білмесеңдер, білім иелерінен сұраңдар», — деп (ән-Нәхл 16: 43), мужаһидтерден емес, ғалымдардан сұрауды бұйырған сөздеріне қайшы келеді.
[3] Ұзақ уақыт бойы көптеген тыйымдар орнатылмаған еді және осыда Аллаһ Тағаланың даналығы бар еді. ‘Аиша айтатын: “Пайғамбарға (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) алғашқы түскен сүрелер – Тозақ пен Жәннат жете суреттелетін сүрелер еді. Ал адамдар Исламда орныққан кезде, бұйрықтар мен тыйымдар уахи етіліп түсірілді. Егерде алғашқы уахилар шарап ішуге тыйым салғанда, адамдар: «Біз ешқашан шарап ішуді қоймаймыз!», — дер еді. Егер алғашқы аяттар зина жасауға тыйым салса еді, онда адамдар: «Біз ешқашан зина жасауды қоймаймыз!», — дер еді». Әл-Бухари 4993.
