Көрнекті ғалым әл-Әлбанидің күпірлікте айыптау мәселесіне қатысты сөйлеген сөзі[1]
Барша мадақтар мен мақтаулар Аллаһқа, біз Оны ғана мадақтаймыз және Одан көмек пен кешірім тілейміз. Аллаһтан өз нәпсіміздің жамандығынан және өзіміздің жаман істерімізден пана тілейміз; кімді Аллаһ тура жолға салса, оны ешкім адастыра алмайды, ал кімді Аллаһ тура жолдан тайдырса, оған тура жолды ешкім нұсқай алмайды. Ешбір серігі жоқ Аллаһтан өзге құлшылыққа лайықты ешбір құдай жоқ екендігіне және Мухаммад – Оның құлы, әрі елшісі екендігіне күәлік беремін.
Іс жүзінде күпірлікте айыптау мәселесі тек әмірлерге ғана емес, қоластындағыларға да қатысты. Мұның барлығы — басын бір мұсылман сектасы бастап кеткен көне бүліктің жаңғырығы болып табылады. Оның мүшелері хауариж[2] деп аталып кетті.
Өкінішке орай, қазіргі кезде кейбір уағыздаушылар және дін жанашырлары Құран мен Сүннеттің шеңберінен шығып кетті, алайда осы шығуды Құран мен Сүннет деп түсіндіреді. Мұның себебі екі нәрседе:
Біріншісі – терең білімнің жоқтығы және дінді терең түсінуге деген жеткіліксіз ұмтылыс.
Екіншісі (және бұл — өте маңызды себеп) – адамдардың Исламға дұрыс шақырудың (дағуаттың) негізі болып табылатын шариғи принциптерді игермеуі. Мұндай принциптердің біріне сәйкес, дұрыс жолдан ауытқыған және Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бірнеше рет мақтау айтқан топтан алыстап кеткен кез келген топ Аллаһқа және Оның Елшісіне қарсы шығады. Әрі мұндайлар жөнінде Аллаһ Тағала да ескертіп, былай деді: «Ал біреу, өзіне тура жол айқындалғаннан кейін, Пайғамбарға қарсы шықса, сондай-ақ мүміндердің жолынан басқа жол іздесе, оны бұрылған жағына бұрамыз да, Тозаққа саламыз. Ол — нендей жаман орын!» (ән-Ниса сүресі, 115-аят).
Білімге ие адамдарға айдай айқын болған себептерге байланысты Аса Құдіретті және Ұлы Аллаһ «Ал біреу, өзіне тура жол айқындалғаннан кейін Пайғамбарға қарсы шықса…» деген сөздермен ғана шектелмеді, алайда елшіге бағынбауға мүміндердің жолынан өзге жолға ілесуді де қосып атап: «Ал біреу, өзіне тура жол айқындалғаннан кейін Пайғамбарға қарсы шықса, сондай-ақ мүміндердің жолынан басқа жолға ілессе, оны бұрылған жағына бұрамыз да, Тозаққа саламыз. Ол — нендей жаман орын!» — деді.
Сөйтіп, мүміндердің жолымен жүру немесе одан бас тарту маңызды роль атқарады, өйткені мүміндердің жолынан өзге жолмен жүрушілерді Тозақ тосып тұр. Сондықтан да, бұрынғы және қазіргі топтардың көбі тура жолдан адасты, өйткені Құран мен Сүннетті түсіндіруде мүміндердің жолына ілеспей, өздерінің ой-тұжырымдарына және нәпсілерінің қалауларына жүгінді. Олардың негізінде өте қауіпті қорытындылар жасады. Олар біздің салиқалы алдыңғы буын өкілдеріміз ұстанған жолдан тайды. Міне сондықтан, көптеген сахих хадистерде Аллаһтың «мүміндердің жолынан басқа жолға ілессе» деген сөздерінің мағынасы ерекше сызылып айтылады.
Мен атағалы тұрған бұл хадистер тек білім иелеріне ғана емес, қарапайым мұсылмандарға да мәлім. Алайда адамдарға осы жоғарыда аталған хадистер Құран мен Сүннетті түсінуде мүміндердің жолына ауытқымай ілесу қажеттілігіне нұсқайтыны және мұның маңызды әрі міндетті екендігі беймәлім. Міне дәл осы тармаққа және оның міндетті және қажетті екендігіне, «жамағат әт-такфир» деп танылғандарды немесе өздерін жихадқа телитін және іс жүзінде «такфирдің» қалдықтарына жататын кейбір топтарды айтпағанда, көптеген шағын топтар салғырт қарайды.
Олар да, осылар да жүректерінде ізгі және ықыласты болуы мүмкін, алайда ықыласты болудың жалғыз өзі адамның Аллаһтың алдында жетістікке және құтылуға жетуі үшін жеткіліксіз, өйткені мұсылманға екі нәрсе міндетті болып табылады: ықылас және Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ұстанғанына ауытқымай ілесу. Сөйтіп, оған тек ықыласты болу және іс-жүзінде Кұран мен Сүннеттің нұсқауларын ұстанып, осыларға өзгелерді де шақыру жеткіліксіз, өйткені, бұдан тыс, ол тура, салиқалы, дұрыс жолға ілесуі де керек. Және бұл осы үмметтің ізгі алдыңғы буынының (сахабалармен олардың ізбасарларының) жолына ілесуден өзгеше болуы мүмкін емес.
Мен сөзімнің басында атап кеткен хадистердің қатарына жетпіс үш топ туралы хадис те жатады. Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Яхудилер жетпіс бір топқа бөлінді, христиандар жетпіс екі топқа бөлінді, ал менің үмметім жетпіс үш топқа бөлінеді және олардың барлығы отта болады, тек біреуінен басқа», — деді. Адамдар (сонда): «Оған (құтылған топқа) кім кіреді?» — деп сұрады, ол: «Жама’аны ұстанушылар», — деп жауап берді. Хадистің басқа нұсқасында Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Мен және менің сахабаларым ұстанғанды ұстанатындар», — деп жауап берегені жеткізіледі. Имам Ахмад «Муснад», № 11798 хадис; Ибн Мажжаһ «Сунан», № 3993. Әт-Тирмизиде де осыған ұқсас хадис келтіріледі, «Сунан», №2641.
Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жауабы жоғарыда біз келтірген «мүміндердің жолынан басқа жолға ілессе» деген Аллаһтың сөздеріне толық сәйкес келіп тұрғанын көріп тұрмыз. Ең алдымен айта кететін жайт – «мүміндердің жолы» деп аталған жол Аллаһтың Елшісінің сахабаларына қатысты айтылғандығы, ал ол (Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) өзі ұстанған жолды ұстану қажеттілігін нұсқаумен шектелмеді, өйткені бұл Құран мен Сүннеттен терең түсінігі болған мұсылманға жеткіліксіз болар еді. Бұдан тыс, Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) іс жүзінде Аса Құдіретті де Ұлы Аллаһтың «…мүміндерге өте аяушы, ерекше мейірімді» (әт-Тәубә сүресі, 128-сүре) деген сөздеріне ілесіп, өзінің сахабалары мен ізбасарларына ерекше аяушылық пен мейірімділік таныта отырып, құтылатын топтың сипаты Пайғамбардың өзі тірі шағында ұстанған жолына, әрі ол қайтыс болғаннан кейін оның сахабалары ұстанатынын жолына ілесу екендігін түсіндіріп берді. Демек, қарапайым мұсылмандардың да, діннің уағыздаушыларының да Кұран мен Сүннетті түсінуде араб тілін, күші жойылған (мансух) және күшін жоятын (насих) шариғи үкімдерді білу, т.с.с. құралдармен ғана шектелулеріне болмайды. Алайда ең алдымен Аллаһқа ғибадат етуде бізден көбірек ықылас танытқан, Құран мен Сүннетті бізден жақсы түсінген және өзге де көптеген өздеріне лайықты сипаттарымен ерекшеленген (мұны сира дәлелдейді) Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сахабаларының өнегесіне ілесуі міндетті болып табылады. Біз жоғарыда келтірген хадис өзінің мазмұны және пайдасы бойынша «Сунандарда» келтірілген ізгі (тура жолдағы) халифалар туралы хадиспен ұқсас келеді.
Абу Нажжих әл-Ирбад бин Сарийяның (Аллаһ оған разы болсын) былай дегені жеткізіледі: «Бірде Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бізге жүрегімізді қорқынышқа бөлеген, көзімізден жас төктірген өсиет айтты. Ал біз: «Уа, Аллаһтың елшісі, бұл қоштасып жатқан адамның өсиетіне ұқсап тұр ғой, ендеше бізге насихат бер!» — дедік. Ол сонда былай деді: «Мынау менің сендерге берген өсиетім: Аса Құдіретті және Ұлы Аллаһтан қорқыңдар және сендерге (эфиопиялық) құл әмірлік етсе де, тыңдаңдар және мойынсұныңдар. Ақиқатында, (сендерден) кім (менен кейін) өмір сүрсе, көптеген келіспеушіліктердің күәгері болады, сондықтан сендер менің Сүннетімді және менен кейін дұрыс жолдағы салиқалы (шыншыл) халифалардың Сүннетін (мығым) ұстануларың керек…» Абу Дауд «Сунан», №4607; әт-Тирмизи «Сунан», №2676.
Бұл хадис, Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) осыдан алдыңғы сұраққа берген жауабы нұсқаған нәрселерге нұсқайды. Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) өз үмметіне тек өзінің ғана Сүннетін ұстануды бұйырмады, өйткені ол: «…менен кейін дұрыс жолдағы салиқалы халифалардың Сүннетін (мығым) ұстануларың керек…», — деді[3].
Сөйтіп, егер біз шариғатымыздың және ғибадатымыздың мәнін түсінгіміз келсе, өзімізде қандай адамгершілік сипаттарын тәрбиелеуді және өзімізді қалай ұстауымызды, әрбір мұсылманға не қажет екендігін білгіміз келсе, онда әркез біздің салиқалы алдыңғы буын өкілдерінің өнегесіне жүгінуіміз керек, бұл әрбір адамға өзінің құтылған топқа жататынын, не жатпайтынын түсінуге мүмкіндік береді. Бұрынғы және қазіргі топтардың адасуының себебі олардың осы аятқа да, ізгі халифалар туралы хадиске де лайықты мән бермегендігінде, міне, сондықтан осындай адамдардың, оларға дейін де өмір сүргендердің көбі сияқты, Құраннан және Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Сүннетінен, біздің алдыңғы салиқалы буын өкілдерінің жолынан ауытқандай, ауытқығаны — әбден табиғи нәрсе. Олардың қатарына бұрынғы және қазіргі хауариждер жатады, өйткені біздің заманымызда да күпірлікте айыптауға «Кім Аллаһтың түсіргенімен үкім етпесе, міне солар қарсы болушылар» (әл-Мәидә сүресі, 44-аят) деген, олар үнемі келтіретін аят негіз ретінде қолданылуда.
Осыған ұқсас сөздер Құранның басқа да екі аятында айтылатынын біз бәріміз білеміз. Сол сияқты Аллаһ Тағала: «Және кім Аллаһ түсірген заң бойынша билік етпесе, міне солар залымдар» (әл-Мәидә сүресі, 45-аят), — деді.
Аллаһ Тағала сондай-ақ былай деді: «Кім Аллаһтың нұсқауымен үкім етпесе, міне солар бұзақылар» (әл-Мәидә сүресі, 47-аят).
Аллаһтың «солар қарсы болғандар» деген сөзін дәлел ретінде пайдаланатындардың надандығына олардың тым болмағанда күпірлік туралы айтылатын басқа да аяттармен таныспағандығы және “«Күпірлік» сөзі дінді теріске шығаруды білдіреді және мұндай күпірлікке түскен адамдардың христиандардан, яхудилерден және басқа дінді ұстанатын адамдардан болған көпқұдайшылардан еш айырмашылығы жоқ” деген тұжырымға сүйенуі куә болады. Алайда Құран мен Сүннетте «күпірлік» сөзі олар бұған еш қатысы болмаған адамдарға қатысты үнемі айтатын қате мағынада қолданылмайды. Шын мәнінде, «зұлымдық» және «бұзақылық» сөздері сияқты «күпірлік» сөзі де жалғыз мағыналы емес. Егер адам залым және бұзақы деп сипатталса, бұл міндетті түрде оның өз дінінен шығып кеткендігін білдірмейді. Бұл (ереже) адам кәпір деп сипатталатын жағдайларға да қатысты. Сөз көпмағыналы болуы мүмкін, бұған тіл де, шариғат та нұсқайды, өйткені Құранның тілі — араб тілі. Міне, сондықтан да мұсылмандарға, олар әмірлер немесе қара халық болғанына қарамастан, пәтуа беруге кіріскен адам Құран мен Сүннетті жақсы білуі керек және біздің салиқалы алдыңғы буын өкілдерінің (ізгі саләфтар) жолы туралы хабардар болуы керек. Алайда Құранды, Сүннетті және оларға қатысты болған барлық нәрсені түсіну тек араб тілін жақсы меңгеру арқылы және өткеннің ғалымдарының, әсіресе Исламның алғашқы үш ғасырында өмір сүрген ғалымдардың еңбектеріне сүйену арқылы ғана мүмкін болмақ.
Енді «Кім Аллаһтың түсіргенімен үкім етпесе, міне солар қарсы болушылар» деп айтылатын аятқа оралайық. Бұл аятта күпірлік деп не айтылуда? (Аятта) діннен шығу меңзеліп тұр ма, әлде басқа нәрсе ме? Бұл аяттың мағынасын дұрыс түсіну үшін (мәселенің) кейбір бүге-шігесін ескеру керек, өйткені бұл жерде амалдардағы күпірліктің (куфр амали) көрініс табуы, яғни адамдардың амалдары шариғаттың кейбір заңдарына қайшы келетін жағдай меңзеліп тұрған болуы мүмкін.
Осы сөздің мағынасын бұл аяттың контекстінде түсінуге бізге мұсылман үмметінің ғұламасы әрі Құран тәпсірлеушілерінің имамы Абдуллаһ ибн Аббас, Аллаһ оған разы болсын, көмектеседі, өйткені ол адасқан топтарға ілесушілерден басқа барша мұсылмандар мойындайтын сахабалардың қатарына кіреді. Осы аятты үстіртін тәпсірлеп, оның бүге-шігесіне дейін толық түсінбейтін, бүгінгі күні біз естіп жүрген адамдар туралы ол да естіген сияқты.
Абдуллаһ бин Аббастың былай дегені жеткізіледі: «Сендер айтып тұрған күпірлік — адамды дінен шығаратын күпірлік болып табылмайды». Әл-Хаким «Мустадрак», 2/313.
Мүмкін, ол бұл сөздерді мүминдердің әмірі болған Алиге, Аллаһ оған разы болсын, қарсы шыққан және соның салдарынан олар мұсылмандардың қанын төккен және мұсылмандарға көпқұдайшыларға көрсетпегенді көрсеткен хауариждерге айтып тұрған болуы мүмкін. Абдуллаһ бин Аббас сондай-ақ былай деді: «Істің мәні — олар айтып немесе шамалап тұрғандай емес, өйткені бұл — күпірліктен кіші күпірлік ғана».[4] Құранның ең беделді тәпсіршісінің осы аят туралы қойылған сұраққа берген қысқа жауабы осы болатын. Мен алдын келтірген аяттар мен хадистерді де осыдан өзгеше түсінуге болмайды. [5]
«Күпірлік» (куфр) сөзі Құранда және Сүннетте көп рет кездеседі, алайда барлық жағдайларда оны діннен шығу[6] деп түсіну керек деп тұжырымдауға болмайды. Бұған мысал ретінде Абдуллаһ ибн Масъудтан, Аллаһ оған разы болсын, жеткен хадисте келтірілген Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Мұсылманды балағаттау (қорлау) – бұзақылық (көрінісі), ал онымен соғысу – күпірлік (айғағы)», — деген сөздерін келтіруге болады. Әл-Бухари «Сахих», № 48 хадис; Муслим «Сахих», № 64 хадис.
Бұл жерде күпірлік дегенде, күнә және мойынсұнбаушылық таныту аталып тұр, алайда арабша сөйлейтіндердің ең шешені болған Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мұндайға ешбір жағдайда жол бермеуді қалап, осындай сөз орамын қолданды және сондықтан да ол: «Мұсылманды балағаттау (қорлау) – бұзақылық, ал онымен соғысу – күпірлік», — деп айтты.
Өзге жағынан (келер болсақ), хадистің «Мұсылманды балағаттау – бұзақылық …», — деп айтылатын бірінші бөлімінде «бұзақылық» дегенде «Кім Аллаһтың нұсқауымен үкім етпесе, міне солар бұзақылар» (әл-Маида сүресі, 47-аят) — деген аятта аталып тұрған нәрсе тұспалдануда ма? Бұған былай деп жауап беруге болады: бұзақылық — адамды діннің шеңберінен шығаратын күпірліктің синонимі ретінде де, адамды діннен шығармайтын күпірліктің синонимі ретінде де көрініс бере алады. Бұл жерде Абдуллаһ ибн Аббас: «күпірліктен кіші күпірлік» — деп нұсқаған күпірлік аталып тұр. Бұл хадис «күпірлік» сөзіне осындай да мағына салуға болатындығына дәлел болып тұр. Алайда не үшін? Бұған жауап — мына аятта:
«Егер мүміндерден екі топ соғысса, дереу араларын жарастырыңдар; мұбада екі жақтын бірі екіншісіне өктемдік жасаса, жәбір көрсетуші жақпен, ол Аллаһтың әміріне қайтқанға дейін, соғысыңдар». (әл-Хужурат сүресі, 9-аят).
Бұл жерде Аса Құдіретті және Ұлы Раббымыз өктемдік жасаушы және мүміндермен соғысып жатқан топ туралы атап өтеді, алайда хадисте: «ал онымен соғысу – күпірлік», — деп айтылса да, Аллаһ бұл адамдардың күпірлігі туралы айтпады. Демек, аталған жағдайдағы соғысу жоғарыда келтірілген аятқа Абдуллаһ ибн Аббас берген тәпсірінде аталған күпірліктен кіші күпірлік болып табылады. Мұсылманның мұсылманмен соғысуы — зұлымдықтың, дұшпандықтың, бұзақылықтың және күпірліктің көрінісі болып табылады, алайда бұл дегеніміз – ол күпірлік амалдарда да, сондай-ақ сенімде де көрініс табуы мүмкін. Міне, сондықтан болар, бұл мәселені шейхуль-Ислам Ибн Таймия, Аллаһ оны рахымына бөлесін, ал одан кейін оның шәкірті Ибн Қайим әл-Жаузийя егжей-тегжейлі түсіндірген болатын. Олардың (бұл мәселеде) еңбек сіңіргендіктері — Абдуллаһ ибн Аббастың ұстанған пікірін ұстанып, тек амалдарда ғана көрініс табатын күпірлікті сенімдегі күпірліктен бөлек (ажыратып) қарастыру қажет деп санауында болып тұр, ал керісінше болған жағдайда күпірліктің бірінші түрін екіншісінен ажыратпайтын мұсылман өзі байқамай, мұсылман үмметінен, ескі замандарда хауариждер шығып кеткендеріндей, ал қазір олардың ізбасарлары шығып жатқандарындай, шығып кетуі мүмкін.
Сөйтіп, Пайғамбардың «ал онымен соғысу – күпірлік» деген сөздері діннен шығушылыққа нұсқау болып табылмайды. Бұған растауды көптеген басқа хадистерден де табуға болады, ал егер қандай да бір зерттеуші оларды біріктіріп жинақтаса еді, бұдан «Жоғарыда келтірілген аятта сенімдегі күпірлік айтылып тұр» деп табанды түрде тартысатын адамдарға қарсы бұлтартпайтын дәлел бола алатын, өте пайдалы жолдау шығар еді. Ал егер әмірлерді және олардың билігіне мойынсұнушыларды күпірлікте айыптайтындарға келер болсақ, олар: «Күнә жасаушылар жасаған күнәсі үшін осындай айыптауға лайық», — деп есептейді және олардың бұзылған көзқарастары осыған негізделеді[7].
Сұрақ қойған кісі басқа нәрселердің қатарында алғашында өзгелерді күпірлікте айыптаған, бірақ кейіннен Аса Құдіретті және Ұлы Аллаһ оларға дұрыс жол көрсеткен адамдардан естігендерімді менің есіме салды. Біз олардан: «Сендер күпірлікте кейбір әмірлерді айыптадыңдар, бірақ неліктен сендер мешіттердің имамдарын, ол жерде құтпа оқитындарды (хатыбтарды), муазиндерді, тіпті мешіт қызметкелерін де күпірлікте айыптадыңдар? Әрі неліктен сендер мектептерде шариғат ғылымдарын үйрететін оқытушыларды күпірлікте айыптадыңдар?» — деп сұрадық.
Ал олар бізге: «Себебі, олар Аллаһ түсірмеген нәрсемен билік еткен әмірлердің үстемдігімен келісетін еді», — деп жауап берді.
Бұған мен былай деп айтамын: егер сөз Аллаһтан түспеген нәрсеге негізделіп билік атқарумен іштей келісу туралы болып жатқан болса, онда амалдарда көрініс табатын күпірлік сенімдегі күпірлікке айналады. Аллаһ тарапынан түскеннен өзгеге негізделіп үкім еткен және: «Бұл осы заманға сәйкес келеді және Кұран мен Сүннеттің негізінде үкім шығару дұрыс емес», — дейтін әрбір әмірдің күпірлігі, күмәнсіз, — тек амалдағы ғана емес, сенімдегі де күпірлік болып табылады[8]. Ал, осыған келіскен және нық сенген (адам) да осыған (сенімдегі күпірлікке) түседі. Кейін мен оларға былай дедім: біріншіден, сіз: ”Үнемі немесе көп жағдайда батыс заңдарына сәйкес үкім ететін барлық немесе кейбір әмірлерден (осы туралы) сұрасаңыз, олар міндетті түрде: «Осылай үкім ету — дұрыс, ал Ислам заңдары бойынша үкім етуге болмайды», — деп жауап қайтарады”, — деп айта алмайсыз. Ал осындай заңдар бойынша өздеріне қатысты үкім шығарылатындар туралы айтар болсақ, олардың арасында діндарлар да, ізгі адамдар да бар. Ал қалайша сіз оларды, билігі сендерге толық жүргені сияқты, оларға да толық жүретін осындай режимде өмір сүргендігі үшін ғана күпірлікте айыптай аласыз?! Осыған қарамастан, сіздер діннен шығушылықты меңзей отырып, оларды кәпірлер деп жариялайсыздар. Аллаһтан түсірілген заңдарға негізделіп үкім ету міндетті болып табылады, алайда бұл — «Егер адам бұл міндеттілікті орындамаса, діннен шыққан болып табылады» деу емес.
Олардың қателескенін және адасқанын жарыққа шығарған пікірталастардың барысында мен олардан: ”«Аллаһтан басқа құлшылыққа лайықты құдай жоқ және Мухаммад — Аллаһтың елшісі» деп куәлік беретін және намазды аз немесе көп орындайтын мұсылманды қай кезде күпірлікте айыптау керек болады? (Ол Аллаһтың түсіргенінен өзге нәрсенің негізінде үкім етуі) бір рет (орын алса) жеткілікті ме, әлде ол өзінің діннен шығуын амалдарымен немесе сөздерімен мәлімдеуі керек пе?” — деп сұрағанымда, олар бұл сұраққа жауап беруге қиналды. Сонда мен мынадай мысал келтіруге мәжбүр болдым: «Үнемі шариғат бойынша үкім ететін белгілі бір қазы (сот) қателесіп, шариғатқа қайшы келетін үкім шығарып қойды делік. Осыны Аллаһтың түсіргені болмаған нәрсемен үкім ету болып есептелетін жағдай деп атауға болады ма?», — дедім. Олар: «Жоқ», — деп жауап берді. Мен: «Не үшін?», — деп сұрадым. Олар: «Өйткені бұл бір рет қана орын алды», — деп жауап берді. Мен: «Жарайды, ал егер ол екінші мәрте осындай немесе басқа, бірақ бәрібір шариғатқа қайшы келетін шешім шығарса, бұл адам күпірлікке кірді дегенді білдіреді емес пе?», — дедім. Және мен егер ол үшінші рет те, төртінші рет те осылайша жасаса, не болатындығы жөнінде, оны қашан кәпір деп атауға болатындығын білгім келіп, сұрай бастадым.
Іс жүзінде, бұл қазының қанша рет шариғатқа қайшы келетін үкім шығарғанын санай отырып, оның иман мен күпірлікті бөлетін сызықтан қашан аттап өтетінін анықтау мүмкін емес, бірақ ол алғашқы ретте-ақ: «Аллаһтың түсіргеніне сәйкес келмейтінмен үкім шығару – орынды, — деп, және: — Шариғатқа сәйкес үкім шығару — орынды емес», — деп есептесе, онда ол діннен шықты деп бірден айтуға болады. Егер ол түрлі мәселелер бойынша он мәртелеп шариғатқа қайшы шешімдер шығарса және сен одан: «Сен не үшін Аллаһтан түскенге сәйкес келмейтінмен үкім еттің?» — деп сұрасаң, ал ол: «Қорықтым, — немесе, — бұл үшін пара алдым», — десе (екінші жағдай біріншісінен едәуір жаман болып табылады), бұл жағдайда да ол: «Шариғат бойынша үкім шығаруды жөн санамаймын», — деп мәлімдемейінше, сен оны күпірлікте айыптай алмайсың. Тек ол осылай деп мәлімдеген жағдайда ғана оның діннен шығаратын мағынадағы күпірлігі туралы айтуға болады.
Қысқа қайырғанда, бұзақылықтың екі түрі және зұлымдықтың екі түрі болғандай, күпірліктің де екі түрі бар екендігін есте сақтау керек: өзі істеген (шариғатқа қайшы) амалдарын жүрегімен мақұлдаған жағдайдағы адамды діннің шеңберінен шығаратын күпірлік (бұзақылық, зұлымдық); ал егер ол зина жасаса немесе шарап ішсе, бірақ осыны рұқсат етіледі деп санамаса, онда адамның амалдары оны діннен шығармайды. Күпірліктің мұндай түрі амалдарда көрініс табады, бірақ сенімде емес.
Сөйтіп, бізге күнаһарларды олар күнә жасап жатқандығы үшін ғана күпірлікте айыптауға болмайды. Олар жүрегінде Аллаһтың тыйым салған (харам) нәрсесін харам деп есептемейтініне біздің көзіміз анық жетпейінше, біз оларды күпірлікте айыптай алмаймыз, өйткені Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп қорқытып айтқанынан қорқамыз:
«Егер адам өзінің (Исламдағы) бауырына: «Әй, кәпір!» — десе, бұл олардың біреуіне қайта оралады[9], ол (адам)[10] ол туралы айтылғандай болса (ол соған лайықты), керісінше болған жағдайда (айтылған нәрсе айтқан адамға) қайтады. Әл-Бухари «Сахих», №6104 хадис; Муслим «Сахих», №60 хадис.
Бұл жөнінде айтылатын басқа да хадистер өте көп. Біздің сұхбатымыздың тақырыбына орай, олардың бірінде бір көпқұдайшылмен (мушрикпен) соғысқан сахаба туралы айтылатынын еске салу орынды болып табылады. Төбесінен қылыштың көтерілгенін көрген кезде, көпқұдайшыл: «Аллаһтан басқа құлшылыққа лайықты құдай жоқ!» — деп дауыстап жібереді[11], алайда сахаба бұған мән бермей, оны өлтіріп тастайды. Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) болған оқиға туралы біле салысымен, бұл амалды қатаң айыптады. Сахаба көпқұдайшылдың өлім қарсаңында болғандығы себебімен қорыққандығы үшін ғана куәлік сөздерін айтқанын келтіріп, өзінің амалын ақтай бастағанда, Пайғамбар оған: «Ал (неліктен) сен, ол мұны жүрегімен айтқан-айтпағанын білу үшін, оның жүрегін қақ жарып кесіп[12] көрмедің?!»[13] — деді.
Сөйтіп, сенімдегі күпірлік амалдарға емес, жүрекке қатысты болады, бірақ біз, пасықтың, бұзақының, ұрының, зинақордың, өсімқордың, немесе кез-келген өзге күнәһардың жүрегінде не бар екенін, бұл жөнінде оның өзі айтпаса, біле алмаймыз[14]. Егер мұндай адамның амалдары туралы айтар болсақ, олар оның шариғатқа қарсы амал жасағанына айғақ болып тұр және ол, біз оның діннен шыққандығы туралы шешім шығарсақ — бізге Аса Құдіретті де Ұлы Аллаһтың алдында ақтау болуға жарайтын және оның салдары Пайғамбардың «Өз дінін ауыстырғанды өлтіріңдер» (әл-Бухари «Сахих», № 6922) деген сөздерінде айтылған үкім болатын амал істемейінше, біз оған: «Сен шариғатқа қарсы амал және күнә жасадың», — дер едік, бірақ: «Сен күпірлікке кіріп кеттің және өз дініңнен тайдың», — деп айтпас едік.
Әрі қарай (жалғастырайық), мен алдын да мұны айтқанмын және қазір де мұсылмандардың әмірлерін үнемі күпірлікте айыптайтын адамдарға осыны қайталаймын: Олар шын мәнісінде күпірлікке түсіп кетті және діннен шыққан (муртад) болды және олардың үстінен билік жүргізетін Жоғарғы әмір бар және ол олардың осындай күпірлікке кіріп кеткенін анықтаған жағдайда оларға міндетті түрде шариғат бекіткен жазаны қолдану керек делік. Бірақ тіпті осы әмірлердің барлығы кәпір және діннен шыққан (муртад) болды деп шамаласақ та, сендер іс жүзінде осыдан қандай пайда ала аласыңдар? Сендер не істей аласыңдар?
Егер олар: «Достық және қатыссыздық», — десе, біз: «Достық пен қатыссыздық сүйіспеншілік пен өшпенділік болып екі түрге бөлінеді және бұл мүмкіндіктерге сәйкес амалдарда да, жүректе де көрініс табуы мүмкін. Ал достық пен қатыссыздықтың болуының шарты ашық түрде күпірлікте айыптау болып табылмайды! Мұның үстіне, достық пен қатыссыздық сондай-ақ бидғатшыға да, мойынсұнбаушыға да, залымға да қатысты болуы тіпті мүмкін ғой», — деп айтамыз.
Кейін мен бұл адамдарға: «Кәпірлер Исламның көптеген жерлерін басып алды әрі біз, өкінішке орай, яхудилердің Палестинаны оккупациялауымен сыналудамыз. Ал біз бен сіз соларға (сендер күпірлікте айыптайтын әмірлерге) не істей аласыздар?! Түптеп келгенде, сендер кәпір деп есептейтін әмірлерге қарсы жалғыз өздерің қаласыңдар ма?! [15]
Ендеше бұл (күпірлікте айыптау) саласын шетке тастап, мұсылмандық билік құруға негіз болатын принципті орнатудан бастаңдаршы! Ал бұл Аллаһтың Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жолымен жүру арқылы іске асады. Ол өзінің сахабаларын осы жолда тәрбиеледі және (осы жолдың) жүйесі мен негізінде ол оларды өсірді.
Біз мұны бірнеше рет қайталап ескертеміз және сызып айтамыз: кез келген мұсылман тобы үшін тек Исламның жерінде ғана емес, жалпы барлық жерде мұсылмандық басқаруды қайта орнату үшін (осы) шынайы әрекеттен өзге шығу жолы жоқ.
Және мұны Аллаһ Тағаланың мына сөздері растайды: «Ол сондай Аллаһ, мүшріктер жек көрсе де, дінін бүкіл діндерге үстем қылу үшін Елшісін туралықпен[16] және хақ дінмен жіберді» (әс-Саф сүресі, 9-аят).
Игілікті хабарлайтын кейбір пайғамбарлық хадистерде бұл таяу уақытта іске асатындығы туралы айтылады, бірақ мұсылмандар Құранда айтылғанның іске асуына болысу үшін, осы(ндай) адамдар оларды кәпір және діннен шыққан (муртад) деп санайтын әмірлерге қарсы шығуға адамдарды шақыру қажет пе? Бұдан тыс, мұндай қате болжамдарға негізделіп, олар ешнәрсе істей алмайды. Ал ендеше, қандай жолмен жүру керек? Күмән жоқ, бұл — Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, үнемі айтып жүретін және әр жұма құтпасында: «…ең жақсы басшылық – Мухаммадтың басшылығы», — деп сахабаларының есіне салып отырған жол. Муслим «Сахих», № 867.
Барлық мұсылмандар, әсіресе олардың ішінен ислам басқаруын қайта қалпына келтіруге ұмтылғандары, Аллаһтың Елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бастаған нәрсесінен бастауы керек, ал оны екі-ақ сөзбен айтуға болады: тазарту және тәрбиелеу (тасфия уә тарбия). Себеп әмірлерді күпірлікте айыптауға ғана қабілеті жететін жанкүйерлер байқамайтын, дұрысырақ айтқанда, байқағысы келмейтін ақиқаттың бізге мәлім екендігінде. Олар осымен әрі қарай айналыса береді, ал бұл бүліктерге ғана әкеп соғады. Мұны сендерге мәлім болған, соңғы жылдардағы Меккедегі қайғылы уақиғадан бастап және Ануар әс-Садатты өлтіру сынды, салдарынан көптеген жазықсыз мұсылмандардың қаны төгілген уақиғалар растай алады. Бұған мысал ретінде Мысырда, Сирияда және Алжирда орын алып жатқан және осылардың орын алуына кінәлі адамдар көп жағдайда Құран мен Сүннеттің нұсқауларына, әсіресе олардың ең маңыздысы болып табылатын «Расында сендер үшін, Аллаһқа да, Ақырет күніне де үміт еткендер үшін және Аллаһты көп еске алған кісілер үшін Аллаһтың Елшісінде көркем өнегелер бар» (Ахзаб сүресі, 21-аят) дегеніне қарсы амал жасауынан туындаған, басқа да өкінішке лайықты уақиғаларды келтіруге болады.
Шынымен де, игі мақсаттарды іске асыру үшін біз ең алдымен өзіміздің шамамыз оған жетпейтін әмірлермен соғысудан бастауымыз керек пе? Әлде Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бастаған нәрсесінен бастауымыз керек пе? Бұл сұраққа жауап, әрине, Аллаһтың мына сөздері болып табылады: «Аллаһтың Елшісі — сендер үшін ең жақсы өнеге (болып табылады)…»
Ал Аллаһтың Елшісі неден бастады? Ол шақырудан бастағаны және ақиқатты қабылдауға дайын деп санаған адамына шақыруды жолдағаны туралы сендерге мәлім. Содан соң, Пайғамбардың өмірбаянынан белгілі болғандай, адамдардан кейбіреулер оның шақыруына жауап берді, кейін Меккеде мұсылмандарды қудалау кезеңі басталды, содан соң көктен алғашында бірінші қоныс аудару, кейін екінші қоныс аудару[17] туралы әмірлер алынды және Аса Құдіретті де Ұлы Аллаһ Исламды Мәдинада нығайтпағанынша осылайша жалғаса берді.
Демек, біз Аллаһтың Елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мұны қалай істеген болса, (тура) солай етіп адамдарға Исламды үйретуден бастауымыз керек. Алайда қазіргі жағдайда біз тек оқытып-үйретумен ғана шектеле алмаймыз, өйткені бүгінгі күні Исламға оған ешқандай қатысы болмаған нәрселер ғана емес, оның күйреуіне себеп болып жатқан нәрселер де араласып кетті. Міне, сондықтан да Исламға шақырушылар бұл дінді барлық қоспалардан тазартудан бастауы керек. Бұл – бірінші негіз: «тасфия» (тазарту).
Ал екінші негізге келер болсақ, ол осы тазартумен байланысты, яғни мұсылман жастарын таза Исламның ұстанымдарында тәрбиелеу.[18]
Егер барлық сан алуан Ислам топтарының соңғы ғасыр барысындағы атқарған әрекеттеріне үңіле қарайтын болсақ, біз бұл топтарға ілескендердің ислам басқаруын қалайтыны туралы үлкен у-шуы мен дабырлы ашық мәлімдемелеріне қарамастан, қол жеткізген бір ғана нәрсесі осы сылтаумен көптеген жазықсыз мұсылмандардың қаны босқа төгілгендігі болғанын көреміз. Алайда біз қазір де олардан Құран мен Сүннетке қайшы келетін сөздерді естудеміз және олардың амалдары Құран және Сүннетпен үйлеспейтінін көрудеміз.
Осыған байланысты мен бір Исламға шақырушының айтқан сөздерін келтіремін және оның шәкірттері оның: «Ислам мемлекетін өз жүректеріңде құрыңдар, сонда ол сендер үшін жер бетінде пайда болады»[19], — деп айтқандарын ауытқымай ұстанануын қалайтынымды айтамын.
Істің арқауы мынада: егер мұсылман адам Құран мен Сүннетке негізделген дұрыс көзқарастарға оралса, оның ғибадаты, адамгершілік сипаттары және амалдары дұрыс болады. Өкінішке орай, мұндай адамдар игі сөздерге құлақ салмайды және ислам мемлекетін құру қажеттілігі туралы бос айқай салады, ал төменде келтірілетін ақындық ойлар дәл соларға арналып айтылғандай:
Құтылуды үміттенесің,
бірақ оған жеткізетін жолдармен жүрмейсің,
алайда кеме құрлықпен жүзе алмайды ғой!
Менің айтқандарым сіздің сұрағыңызға жауап ретінде жеткілікті болар деп үміттенемін.
«Әл-мәжжәллә әс-саләфийя», 1/1415.
Шейх Абд әл-Азиз бин Абдуллаһ Ибн Баздың, Аллаһ оны рахымына бөлесін, пікірі[20]
Аллаһқа мадақ, Аллаһтың Елшісіне, оның отбасына, сахабаларына және оның жолымен жүргендердің барлығына Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын.
Мен мұсылмандардың басылымдарында жарияланған шейх Мұхаммад Насыруддин әл-Әлбанидің Аллаһтың түсіргеніне негізделмей үкім ететіндерді дәлелсіз күпірлікте айыптаулар туралы қойылған сұраққа берген пайдалы да құнды жауабымен танысып шықтым.
Әрбір осындай адамды тек оның амалдарының негізінде ғана күпірлікте айыптау, егер айыптаушыға ол адамның мұны жүрегінде рұқсат етілген деп санағаны айқын болмайынша, ешкімге рұқсат етілмегендігін түсіндіріп, шейх, менің ойымша, дұрыс және мүминдердің көзқарастарына сәйкес келетін жауап берді. Дәйек ретінде ол Ибн Аббастың, Аллаһ оған разы болсын және басқа да біздің алдыңғы салиқалы буын өкілдерінің сөздеріне жүгінеді.
Оның жауабында келтірілген Аллаһтың «Кім Аллаһтың түсіргенімен үкім етпесе, міне солар қарсы болушылар» (әл-Маида сүресі, 44-аят); «Және кім Аллаһ түсірген заң бойынша билік етпесе, міне солар залымдар» (әл-Маида сүресі, 45-аят); «Кім Аллаһтың нұсқауымен үкім етпесе, міне солар бұзақылар» (Әл-Маида сүресі, 47-аят) деген аяттарының тәпсірі, күмән жоқ, дұрыс болып табылады, өйткені ол күпірліктің кіші және үлкен болатынын және зұлымдық пен бұзақылықтың көрініс табуына да мұның тура сол сияқты қатысты екенін түсіндіріп берді.
Егер адам Аллаһтың түсіргеніне сәйкес келмейтін нәрсемен үкім етуге, зина жасауға, өсімқорлықпен немесе барлық ислам ғалымдарының бірауызды келісімі бойынша тыйым салынған деп табылатын кез келген басқа іспен айналысуға болады десе, ол үлкен күпірлікке түскен болады, ал оның істеп жатқаны үлкен бұзақылықтың көріністеріне жатады. Ал кім мұндай амалдарды олар рұқсат етілген деп санамай істесе, ол кіші күпірлікке түскен болады, ал оның істеп жатқандары кіші бұзақылықтың көріністеріне жатады, бұған мысал ретінде Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) «Мұсылманды балағаттау – бұзақылық (көрінісі), ал онымен соғысу – күпірлік (айғағы)» деген сөздерін келтіруге болады. Әл-Бухари «Сахих», № 48 хадис; Муслим «Сахих», № 64 хадис.
Кіші бұзақылық пен кіші күпірлікті меңзеген Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мұндай нақысты сөзді адамдарда осындай қайтарылатын әрекеттерге деген жиіркенішті тудыру үшін қолданды. Бұл – Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) «Адамдардың (жасайтын) екі (ісі) олардың күпірлігінің (сипаты) болып табылады: шыққан тегін балағаттау және өлген адамға дауыстап жоқтау айту» (Муслим «Сахих», № 67) деген сөздеріне, сондай-ақ, оның өзге де «Менен кейін[21] бір-бірінің басын шабатын кәпірлерге айналмаңдар!» (әл-Бухари «Сахих», №121) деген сөздеріне де қатысты. Басқа да осындай көптеген хадистер бар екені мәлім.
Әрбір мұсылман, әсіресе ол діндарлардан болса, барлық нәрсеге абайлықпен және даналықпен кірісуі керек. Бұл дегеніміз: ол кез келген істерді Құран мен Сүннеттің аясында қарауы, біздің салиқалы алдыңғы буын өкілдерінің өнегесіне ілесуі керек және (мәселенің) қыр-сырына үңілмей шешім шығаратын көптеген адамдар түскен қауіпті жолдан сақ болуы қажет. Діндарлар Аллаһқа шақырумен міндетті түрде айналысуы керек, бүге-шігесіне дейін көңіл бөліп, адамдарға Исламның мәнін түсіндіруі керек, Құран мен Сүннеттің нұсқауларын пайдаланып, оларды Исламның қағидаларын бұлжытпай ұстануға және бір-біріне игі насихаттар беруге талпындыруы және оларда жоғарыда аталған нұсқауларға қарсы келетін кез келген істерден қорқыныш туғызуы қажет. Осының себебімен олар ақиқат жолын түсіндіруге және оған қайшы келетін барлық нәрседен сақтандыруға қатысты болған нәрседе Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) салиқалы, шыншыл халифалардың және сахабалардың өнегесіне ілесе алады. Мұның қажеттілігіне Аллаһтың мына сөздері нұсқайды: «Аллаһқа шақырып, игі амалдар жасап және: «Расында, мен – (Аллаһқа) мойынсұнғандардың бірімін!», — деушінің сөздерінен кімнің сөзі жақсы…» (Фуссиләт сүресі, 33-аят).
Аллаһ Тағала сондай-ақ былай деді: «Айт: «Бұл – менің жолым. Мен және маған ілескендер Аллаһқа білім негізінде шақырамыз. Аллаһ Пәк және мен көпқұдайшылардан емеспін» (Юсуф сүресі, 108-аят).
Аллаһ Тағала сондай-ақ: «Адамдарды Рабыңның жолына даналық және көркем үгіт арқылы шақыр. Әрі олармен[22] пікірталасты көркем түрде жүргіз», — деді (ән-Нахль сүресі , 125-аят).
Және мұның қажеттілігіне Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) мына сөздері де нұсқап тұр: «Жақсылыққа нұсқағанға жақсылықты істегенге берілетіндей сауап (белгіленген)». Муслим «Сахих», хадис №1893.
Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сондай-ақ былай деп айтты: «Дұрыс жолға шақырған (адам) өзіне ілескендердің (барлығының) сауабына тең сауап алады, әрі бұл олардың сауаптарын бір түйірге де азайтпайды, ал (өзгелерді) адасуға шақырған адам өзіне ілескен адамдардың күнәларының (ауыртпалығына тең жүгін) мойнына көтеріп алады және бұл олардың өздерінің күнәларының ауыртпалығын жеңілдетпейді». Муслим «Сахих», №2674 хадис.
Хайбар[23] үшін болған шайқаста Алиді, Аллаһ оған разы болсын, яхудилерге жіберген Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) оған былай деді: «…оларды Исламға шақыр және Аллаһқа қатысты оларға не міндетті болып табылатыны туралы хабарла. Және, Аллаһтың атымен ант етемін, егер Аллаһ сен арқылы бір адамды (болса да) тура жолға салса, бұл сен үшін қызыл түйелерді (иемденуден) жақсырақ болады[24]!» әл-Бухари «Сахих», №3009 хадис; Муслим «Сахих», №2406 хадис.
Ақиқатында, Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Аллаһ тағдырларына бақытты болу жазылған адамдарды оның және оның сахабаларының басшылығымен Исламды қабылдау сынды тура жолға оның ең алғашқы сахабаларын шығармайынша, игі насихаттармен, даналықпен, сабырлықпен және өзге де ең жақсы болған әдістермен адамдарды бірқұдайшылыққа және Исламға шақырып, Меккеде он үш жыл өткізді. Кейін Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Мәдинаға қоныс аударды және өзінің сахабаларымен бірге Пәк Аллаһқа даналықпен және ізгі үгіттеумен, сабырлықпен және ең көркем түрдегі айтысумен шақыруын жалғастырды, сөйтіп Аллаһ (ең соңында) кәпірлерге қарсы қарумен жихад жүргізуді әмір етті. Және Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сондай-ақ оның сахабалары мұны кемел түрде орындады. Және Аллаһ оларды қолдады, оларға көмектесті және олардың соңын мақтаулы етті.
Және игілікте оларға ілескендердің және Ақыретке дейін олардың жолымен жүргендердің көмегі және соңы тура осылай ең жақсы болады.
Аллаһтан бізге және біздің бауырларымызға олардың өнегесіне шынайы ықыласпен ілесуге көмектесуін, бізге және Исламға шақырумен айналысатын біздің барлық бауырларымызға көрегендік пен қырағылық, Онымен дидарласуға дейін игілік жасауға және сабырлық танытуға деген қабілеттілік беруін тілейміз, өйткені бұл Оған тәуелді және Ол мұны істей алады. Пайғамбарымыз Мухаммадқа, оның отбасына, барлық сахабаларына және Ақырет күніне дейін таза жүрекпен оларға ілескендерге Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын.
Көрнекті ғалым шейх Мухаммад әл-‘Усайминнің, Аллаһ оны рахым етсін, әл-Әлбани мен Ибн Баздың сөздеріне қатысты айтқан пікірі
Бұл екі шейхтардың сөздерінен айқын болатыны[25]: күпірлік мұны халал деп есептегенге қатысты болады; алайда кім шешімді, оның – мойынсұнбаушылық және келіспеушілік екенін біліп (сеніп), шығарса, ол кәпір болмайды, өйткені ол мұны халал деп есептеген жоқ, бірақ қорқудың немесе дәрменсіздіктің немесе осы сияқты себептермен (шығарды). Сондықтан да, әлгі үш аят[26] үш жағдайға сәйкес келеді:
1. Кім Аллаһтың дінінің орнына Аллаһтың түсіргенінен өзгемен үкім шығарса. Бұл – діннен шығаратын күпірлік, өйткені ол өзін Құдіретті де Ұлы Аллаһпен бірге үкім шығарушы етті және оған Аллаһтың шариғаты жек көрінішті болғандықтан.
2. Кім шешімді өзінің қалауларының немесе өзі үшін қорқуының, тағы да басқа осы сияқты себептермен шығарса, ол кәпір болмайды, алайда ол бұзақылыққа (фисқ) түседі.
3. Кім өшпенділікпен немесе жәбірлеу үшін (Аллаһтың түсіргенінен өзгемен) шешім шығарса, және бұл заң шығарушылықта орын алмай, жеке шешімдер, мысалы, адамнан өш алу үшін оған қарсы (Аллаһтың түсіргененімен емес) шешім шығаруда орын алса, онда оны заңды ұстанбаушы залым (қанаушы) деп атайды. Және сондықтан да (бұл әрекеттерді) сипаттау (белгілі) жағдайларға сәйкес түсірілген еді.
Ғалымдардың арасында сондай-ақ «Бұл — бір адамды сипаттау, әрі әрбір кәпір – залым және әрбір кәпір бұзақы болып табылады» дейтіндері де бар. Олар дәлел ретінде Аллаһ Тағаланың «Ал кәпірлер – залымдар болып табылады» және «Ал бұзақылардың (соңғы) барар жері – От болады» деген сөздерін келтіреді. Ал бұл – үлкен бұзақылық.
Бірақ іс қалай болса да, адам шейх әл-Әлбани, Аллаһ оны рахым етсін, айтқанындай, нәтиже қандай болатынына қарау керек. (Өйткені) бұл мәселе теориялық болып табылмайды, бірақ оны тәжірибеде қолдану маңызды. Ал нәтиже қандай?
Әрі Пайғамбарымыз Мухаммадқа, оның отбасына және оның сахабаларына, және Қиямет күніне дейін оларға ілесушілерге Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын.
[1] Бұл – көрнекті ғалым әл-Әлбанидің, Аллаһ оны рахым етсін, сөзінің басы, және әрі қарай №670 12/5/1413 х.ж. (7/11/1993) жазылған кассета жалғасады. Ол ‘Уккаша ‘Абдульманнан дайындаған «Шейх әл-Әлбанидің басқа шейхтармен салыстырмалы пәтуалары» атты кітабында жарияланған (238-253 беттер). Оны сондай-ақ «әл-Жәрида әс-Саләфиййя» (№1 от 1415 х.ж.), сондай-ақ «әл-Жәрида әл-Муслимун» газеттері (№556 от 5/5/1415 х.ж. – 29/9/1995 ж. х.з.) жариялаған.
[2] Мұсылман секталары туралы жазылған кітаптарда хабарланатынындай, хауариждер бірнеше топқа бөлінді. Олардың біреуі бүгіңгі күнге дейін бар, ал оның мүшелері ибадилер деп аталады. Бүгіңгі күнге дейін ибадилер өзіне толық бекінген секта болатын және осы күні шақыру (дағуат) деп аталып кеткен уағыздаумен айналыспайтын. Алайда, осыдан бірнеше жыл бұрын олар белсенділігін күшейтіп, өздерінің баяғы заман хауариждерінің көзқарастарынан еш айырмашылығы жоқ көзқарастарын насихаттайтын жолдаулар таратуға кірісті. Олар өздерін хауариж емеспіз дейді, алайда атауға байланысты заттың мәні өзгермейтіні сіздің барлыңызға мәлім. Өзге де нәрселермен қатар, оларды хауариждермен біріктіретіні – олар ауыр күнә жасайтын күнәһарларды кәпір деп есептейтіні.
[3] Өйткені «дұрыс жолдағы салиқалы халифалардың Сүннеті» деген сөздер өзгеше бөлек бір Сүннетті емес, Пайғамбардың Сүннетін меңзейді, өйткені дұрыс жолдағы салиқалы халифалар Аллаһтың Елшісіне (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ең жақсы әрі Пайғамбардың өзі өзгелерге өнеге ретінде атап айтқан ілесумен ілесті.
[4] Бұл сахих деректің осы көрнекті ғалым жасаған салыстырмалы тексеруін қараңыздар ( «Сильсиля әл-ахадис әс-сахиха» 6-том, 109-шы және кейінгі беттер, №2552).
[5] Шейх Ибн әл-‘Усаймин көрнекті ғалым әл-Әлбанидің бұл сөзіне жасаған ескертпесінде былай деді: «Шейх әл-Әлбани бұл деректі Ибн ‘Аббастан (Аллаһ оған және оның әкесіне разы болсын) келтірді. Тура соны осы деректі қабылдаған ғалымдар да істеді. Және оның жеткізушілерінің тізбегі бойынша айтылған пікірлер болса да, олар бұл деректі оның дұрыс болуы (және) көптеген қасиетті мәтіндерге (сәйкес) болуы себепті қабылдады. Ақиқатында, Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтты: «Мұсылманды балағаттау (қорлау) – бұзақылық, ал онымен соғысу – күпірлік». Дегенмен, онымен соғысу Аллаһ Тағаланың «Егер мүміндерден екі топ соғысса, дереу араларын жарастырыңдар; мұбада екі жақтын бірі екіншісіне өктемдік жасаса, жәбір көрсетуші жақпен, ол Аллаһтың әміріне қайтқанға дейін, соғысыңдар. Ол қайтқан кезде, оларды әділдік бойынша жарастырыңдар да, ынсапты болыңдар. Ақиқатында, Аллаһ ынсаптыларды сүйеді. Сондықтан да, бауырларды жарастырыңдар және Аллаһтан қорқыңдар, — мүмкін сендер рақым етілесіңдер» (әл-Хужурат сүресі, 9-10 аяттар) деген сөздеріне сәйкес адамды діннен шығармайды.
Алайда бұл күпірлікте айыптау фитнасына шалдыққан адамдарды қанағаттырмағандықтан, олар: «Бұл дерек қабылданбайды және Ибн Аббастан сахих түрде жетпеген», — дейді. Біз олардан: «Егер бұл хабарды хадистерде сізден жоғары, сізден лайықтырақ және сізден білімдірек болғандар қабылдаған және оған сүйенген болса, ол қалайша сахих болмайды?! Ал сендер: «Біз оны қабылдамаймыз», — дейсіңдер.
Бірақ іс сендер айтқандай-ақ, яғни Ибн ‘Аббастан жеткен бұл хабар сенімді емес делік. Алайда, бізде күпірлік деп аталатын, бірақ іс жүзінде онымен діннен шығаратын күпірлік айтылмайтынынына нұсқайтын Құран мен Сүннеттің мәтіндері көп! Мысалы, хадисте: «Менің үмметімде екі нәрсе күпірлік болып табылады: шыққан тегін балағаттау және өлген адамды дауыстап жоқтау!», — деп айтылады.
Бұл екі нәрсе діннен шығармайды, әрі бұда ешқандай күмән жоқ. Алайда, жеткіліксіз білім, сондай-ақ жалпы шариғат ережелерін түсунудегі осалдық осы адасушылықты туғызатын нәрсе болып табылады деп айтылады ғой! Әрі бұған тағы бір нәрсені қосуға болады, ал ол – бұрыс түсінуді туғызатын жаман ниет. Өйткені адам бір нәрсені қаласа, ол өзінің барлық түсінігін қалайтын нәрсесіне бағыттайды да, содан соң мәтіндерді осыған сәйкес бұрмалай бастайды. Сондықтан да ғалымдардың атақты қағидаларының қатарына «Алдымен дәлелді қарап шық, ал содан соң оның негізінде ‘ақида құр, бірақ алдымен ‘ақиданы алып алып, содан соң оған дәлел іздеме!» деген ереже де жатады.
Сөйтіп, адасушылықты туғызатын нәрселер үшеу, олар:
1. Білімнің жетіспеушілігі;
2. Шариғаттың жалпы ережелерін осал түсіну;
3. Жаман ниетке негізделген жаман түсінік».
[6] Құрметті шейх Ибн әл-‘Усаймин бір сұраққа жауап бере отырып, былай деді: «Шейхуль-Ислам Ибн Таймияға аяттағы «кәпірлер болып табылады» деген сөздермен (үлкен) күпірлікте айыптау меңзеліп тұр дегенді растау үшін «Егер «күпірлік» сөзі абсолюттік түрінде келтірілсе, онда тек үлкен күпірлік меңзеліп тұр» деген сөздерді телитін адамның сөздері жаман (нашар) түсінік болып табылады. Және тіпті аяттың өзінде де осы — «күпірлік» деп айтылмаған (бірақ «кәпірлер» деген сөздер бар)!!! Алайда шейхуль-Исламның «әл» деген белгілі артиклімен келетін «әл-куфр» сөзі және «әл» деген белгілі артиклінсіз келген «куфр» сөзінің айырмашылығы туралы айтқан (басқа) сөздері сахих түрде белгілі. Нақты осы («кәпірлер» деп айтылып тұрған) сипатқа келер болсақ, бізге олардың діннен шығармайтын күпірлікпен сипатталғандығына негізделіп: «Олар – кәпірлер («әл-каафируун») немесе: «Олар – кәпірлер («каафируун»)» — деп айтуға болады. Өйткені әрекетті сипаттаумен сол әрекетті жасаушыны сипаттаудың арасында айырмашылық бар. Біздің бұл аятты тәпсірлеуімізге сәйкес біз былай деген шешім шығарамыз: Аллаһ түсірген нәрсеге сәйкес келмейтін шешім шығару адамды діннен шығаратын күпірлік болып табылмайды, өйткені шешім шығарушы осынысымен тура жолдан шығады. Және осы орайда басқалардың заңын алып, оны өзінің елінде жүзеге асырып жатқан адам мен заңдарды өзі шығарып-жариялап, өмірге енгізіп жатқанның арасында айырмашылық жоқ. Өйткені бұл жердегі маңыздысы – бұл заң Көктен түскен заңға қайшы келеді ме, әлде келмейді ме – сонда!»
[7] Шейх Ибн әл-‘Усаймин былай деді: «Біз Аллаһтан осыдан құтқаруды сұраймыз!»
[8] Көрнекті ғалым әл-Әлбани (кейінірек) мынандай ескертпе жасады: «Және осыдан кейін осы адамдар бізге «осы заманның муржилері деген» өтірік лақап ат қой(болып кеткен нәрсе емес пе)ды!» Аудармашының ескертпесі: муржилер – күнәлар иманға зиян келтірмейді дейтін топ.
[9] Яғни осы сөздерді айтқан адамға немесе осы сөздер кімге қатысты айтылған болса, сол адамға.
[10] Осы сөздер кімге айтылған болса, сол адам.
[11] Басқаша айтқанда, бұл адам Исламды қабылдағанын жариялады.
[12] Бұл сөздер астарлы болып табылады және «Әлде сен оның жүрегінің ішіне қарап, онда осыны көрдің бе?» дегенді білдіреді.
[13] Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, иман адамның жүрегінде жасырылғандығы туралы айтқысы келді, ал бұл адамның иман келтіргені немесе келтірмегені туралы бір ғана Аллаһ үкім шығара алады дегенді білдіреді.
[14] Әл-Әлбани бұл сөздерге жасаған ескертпесінде: «Амалдардың ішінде оны істеген адам сенімі бойынша кәпір болатындары бар, өйткені, олар бұлтартпайтын және айқын түрде оның күпірлігі туралы куәлік береді де, оның күпірлігінің сөзбен айтылуының орнына тұрады. Мысалы, Құранды таптау, осыны саналы түрде біліп және істеуді ниет етіп».
[15] Құрметті шейх Ибн әл-‘Усаймин, Аллаһ оны рахым етсін, былай деп айтқан: «Бұл – жақсы сөздер; яғни мұсылман әмірлерін күпірлікте айыптағандар қандай пайда алды? Олар оларды алып тастай алады ма? Жоқ, мұны істей алмайды. Және егер яхудилер Палестинаны елу жылға жуық уақыт бұрын оккупациялаған (басып алған) болса, бірақ барлық ислам қауымы, олардың арабтары мен араб еместерін қосқанда, оның осы жағдайын жоя алмады. Ал, ендеше, қалайша біз өзімізді басқарып тұрған әмірлерге қарсы өз тілдерімізге ерік береміз? Және біз оларды (биліктен) шеттете алмайтындарымызды білеміз әрі осыдан кейін бірден қан төгілетінін және мал-мүлік меншіктелетінін және кейде тіпті ар-намыс тапталатынын да білеміз. Және біз (бұдан) нәтиже ала алмаймыз, ал бұдан бізге қандай пайда? Тіпті егер адам өзі мен өзінің Раббысының арасындағы сенімімен сол әмірлердің арасында діннен шыққан кәпірлер бар деп есептесе де, осыны жариялаудан және таратудан, бүліктің лап етуінен басқа, қандай пайда бар? Әл-Әлбанидің бұл сөздері өте жақсы. Алайда біз онымен «күпірлік туралы шешім тек егер адам мұны (Аллаһтың түсіргенінен өзгемен үкім етуді) халал деп есептесе ғана шығарылады» деген тұжырымда келіспейміз. Бұл мәселе ойлануды талап етеді және біз: «Егер ол (адам, әмір) Аллаһтың түсіргенімен үкім етсе, алайда Аллаһтан өзге біреудің шешімі жақсырақ дегенге кәміл сенсе, ол кәпір болады, тіпті Аллаһтың түсіргенімен үкім шығарса да және оның күпірлігі – сенімдегі күпірлік», — деп айтамыз.
[16] Туралық — «худа» дегенде адамдарды ақиқат жолына шығаратын барлық нәрсе меңзеледі.
[17] Мұзылмандардың Эфиопияға (615 ж.) және Мәдинаға қоныс аударуы айтылып тұр (622 ж.).
[18] Құрметті шейх Ибн әл‘Усаймин, Аллаһ оны рахым етсін, былай деген: «Шейх әл-Әлбани бұл жерде, біріншіден, Исламды тазарту қажет деп айтып тұр, өйткені қазірге кезде Исламға ақаулар: сенімдегі ақаулар, мінез-құлықтағы ақаулар, қарым-қатынастағы ақаулар, ғибадаттағы ақаулар – кіріп кетті. Жалпы (ақаулар) төрт (салада) орын алған. Сенімдегі: мынау – ашари, анау – муътазили, мынау – мынандай, анау – тағы басқаша. Ғибадаттағы: мынау – сопы, анау – қадари, ал мынау – тижжәни, т.б. Қарым-қатынастағы: мынау пайыздық өсімқорлықты халал деп есептейді, ал анау оған тыйым салады. Мынау құмар ойындарын ойнауға рұқсат етеді, ал анау тыйым салады. Және сен Ислам бірінші кезекте осы ақаулардан тазартуға мұқтаж екенін байқайсың. Ал бұл ғалымдар мен білім талап етушілер тарапынан үлкен ыждағаттылықты талап етеді. Және осыдан кейін барып жастарды осы, ақаулардан таза Исламда тәрбиелеу (қажет). Және сол кезде сенімдері салиқалы, мінез-құлықтары ардақты, Құранға, Сүннетке және ізгі саләфтарға сәйкес келетін жастардың ұрпағы пайда болады».
[19] Шейх Ибн әл-‘Усаймин былай деген: “Бұл өте жақсы сөздер және Аллаһтан көмек сұрап пана ізделінеді».
[20] Мәртебелі шейх ‘Абдуль-‘Азиз ибн ‘Абдуллаһ ибн Баздың көрнекті ғалым Мухаммад Насыруддин әл-Әлбанидің сөздеріне, Аллаһ оларды рахым етсін, жасаған түсіндірмесі «әд-Да‘уа» журналында №1511 (11/5/1416 х.ж. — 5/10/1995 ж.) жарияланды, сондай-ақ, оны «әл-Муслимун» газеті де №557 (12/5/1416 х.ж. – 6/10/1995 ж.) жариялады.
[21] Яғни менің өлімімнен кейін.
[22] Көпқұдайшылдар меңзеліп тұр.
[23] Хайбар – алқаптың (оазистің) аты.
[24] Мұндай түйелер сол заманда арабтардың ең құнды мүлкі болып табылатын еді.
[25]Бұл пікірді шейх Ибн әл-‘Усаймин оған шейх әл-Әлбанидің сөзін және шейх Ибн Баздың рецензиясын оқып бергеннен кейін берді.
[26] «Кім Аллаһтың түсіргенімен үкім етпесе, міне солар қарсы болушылар» (әл-Маида сүресі, 44-аят); «Және кім Аллаһ түсірген заң бойынша билік етпесе, міне солар залымдар» (әл-Маида сүресі, 45-аят); «Кім Аллаһтың нұсқауымен үкім етпесе, міне солар бұзақылар» (әл-Маида сүресі, 47-аят).